خطبه متقینخطبه متقین، از خطبه‌های مشهور امیر مؤمنان(ع) که بنا به درخواست یکی از شیعیان به نام همام ایراد شده است. امام (ع) در این خطبه، که در نهج البلاغه نیز آمده است، پرهیزگاران را توصیف می کند. در این خطبه، رفتارهای فردی، اجتماعی و عبادی متقین چنان به تصویر کشیده شده است که گویند همام، پس از شنیدن آن، مدهوش شد و جان داد. ۱ - وجه ایراد خطبهیکی از دوستان و شیعیان عابد امیرمؤمنان(ع) به نام همام، از وی توصیف پرهیزگاران را خواست. وی به اميرالمؤمنين(ع)، گفت: «اى امير مؤمنان، پرهيزگاران را براى من بستاى چنانكه گويى به آنان مى نگرم.» امام در پاسخ او درنگى نمود، سپس فرمود: «اى همّام از خدا بترس و نيكوكار باش كه «همانا خدا با كسانى است كه پرهيزگارند و آنان كه نيكو كردارند». همّام خرسند نگرديد و به سوگند، بر امام اصرار ورزيد. امام(ع) خدا را ستود و بر او ثنا گفت و بر پیامبر(ص) و آل او درود فرستاد، سپس این خطبه را ایراد کرد. [۳]
شهیدی، نهج البلاغه، ص ۲۲۴.
گفته اند که پس از ایراد خطبه، همّام بيهوش گشت و در آن بيهوشى جان داد. اميرالمؤمنين (ع) گفت: به خدا از همين بر او مى ترسيدم. سپس گفت: پندهاى رسا با آنان كه شنواى آن هستند چنين كند. مردى گفت: «اى امير مؤمنان چرا با تو چنين نكند؟» فرمود: واى بر تو هر اجلى را زمانى است كه از آن پيش نيفتد، و سببى است كه از آن درنگذرد. آرام باش و ديگر بار چنين سخن به زبان مياور كه آن دم شیطان بود كه بر زبانت دميد. [۴]
شهیدی، نهج البلاغه، ص ۲۲۷.
۲ - نامگذاریاین خطبه را به اعتبار مضمون آن که توصیف متقین یا پرهیزگاران است خطبه متقین نامیده اند و نیز به اعتبار نام درخواست کننده ایراد خطبه، خطبه همام نامیده اند. ۳ - مضمونمحور این خطبه چنانکه از نامیش پیداست، توصیف متقین یا پرهیزگاران است. امام (ع) در توضیح این امر، رفتار متقین در اجتماع، رفتار فردی آنها، نحوه عبادتشان، و نگاهشان به خویشتن را ترسیم می کند. در ذیل برخی از این صفات ذکر می شود. البته مرز دقیقی در تفکیک این صفات جهت بخش بندی متصور نیست و لذا برخی را می توان در ذیل عنوان دیگری نیز ذکر کرد؛ ولی نگارنده صرفاً برای به دست دادن یک دسته بندی، به صورت ذیل عنوان بندی نموده است. ۳.۱ - اوصاف اجتماعی متقینبرخی از اوصاف متقین در جامعه از این قرار است: •نیک‌گفتاری • میانه‌روی • فروتنی • چشم‌پوشی از محرّمات • گوش‌دادن به علم سودمند • حریص در طلب دانش • شکیبایی در سختی • بخشیدن کسی که بدو ستم کرده • دوری از سخن زشت • تباه نکردن آنچه بدانها سپرده اند • فروبردن خشم • در امان بودن مردم از بدی آنها • امیدواری به آنها در کارهای نیک ۳.۲ - اوصاف فردی• بدگمانی به خویشتن • ترس از ستوده شدن توسط دیگران • ایمان با یقین • بردباری • امید به امور اخروی و ناخواهانی دنیا ۳.۳ - رابطه با خالق• نماز های شبانه با تلاوت قرآن • دواجویی در قرآن • اثرگذاری آیات قرآن بر جان آنها • خشوع در عبادت • یاد خدا و سپاس از او در طول شبانه روز ۴ - ترجمه هااین خطبه علاوه بر اینکه در ترجمه های صورت گرفته از کل نهج البلاغه، آمده است، ترجمه های مستقلی نیز دارد که برخی از آنها در ذیل ذکر شده اند: •از پارسایان برایم بگو: ترجمه خطبه متقین (همام)،ترجمه و توضیح از جمال الدین دین پرور. •صفات متقین (خطبه همام) مولای متقیان، امیر مومنان، علی (ع) ترجمه غلامرضا یاسی پور. •مثنوی پارسانامه: ترجمه ای از خطبه متقین حضرت علی (ع) و نامه حضرت علی (ع) به امام حسن (ع) ، سراینده عبدالمهدی معرف زاده.. ۵ - پانویس
۶ - منابع•نهج البلاغه، ترجمه سیدجعفر شهیدی، تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۷۷. •ابن أبي الحديد، شرح نهج البلاغة، ج ۱۰، تحقيق: محمد أبو الفضل إبراهيم، بی‌جا: مؤسسة إسماعيليان للطباعة والنشر والتوزيع، بی‌تا. •استادی، رضا، كتابنامه نهج البلاغه، تهران: بنیاد نهج البلاغه، ۱۳۵۹ش. •محمدی، سیدکاظم، دشتی، محمد، المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه، قم: نشر امام علی (ع)، ۱۳۶۹. |